Llandygwydd

Saif y pentref mewn dyffryn prydferth sy’n lednant o’r afon Teifi. Nid ymhell o’r pentref mae’r A484 sy’n arwain o Gastell Newydd i Aberteifi.

Yn ôl chwedlau hanes teyrnged yw Llandygwydd i St. Tygwydd, gwraig Cunedda Wledig, pennaeth cristnogol o’r 5fed ganrif, 

Dymchwelwyd yr eglwys ddiwethaf yn y flwyddyn 2000 (codwyd tua 1850) oherwydd ymsuddiad tir. Buodd 2 eglwys arall cyn yr un olaf ar yr un safle. Codwyd adeiladau’r hen ysgol tua’r un cyfnod. Caewyd yr ysgol ym 1973 ond gwneir defnydd heddiw o’r adeiladau fel Eglwys a chanolfan gymdeithasol.

Yn ystod y canoloesoedd roedd yr ardal yn ‘Cantref Iscoed’ a buodd o dan reolaedd Eingl-Normanaidd rhwng 1110 a 1136. Buodd manordy ac arglwyddiaeth Llandygwydd yn ogystal a thiroedd Llwyndyrys yn rhan o eiddo Esgob Tŷ Ddewi.

Mae’r ardal yn drwch o ôlion y gorffennol gyda 54 cofnod o safleodd archeolegol gan gynnwys: gweithfeydd pridd, tomen a beili, bryngeiri oes haearn a ffynhonau sanctaidd (Ffynnonddewi a Ffynoncripil).

Erbyn heddiw mae yna amrwyiaeth o dai hen ac newydd yn y pentref a ddatblygodd dros y blynyddoedd mewn ardal amaethyddol.

The village stands in a picturesque valley on a tributary of the Teifi river. Not far from the village is the A484 which leads from Newcastle Emlyn to Cardigan.

According to historical legend Llandygwdd was dedicated to St Tygwydd, the wife of ‘Cunedda Wledig’ the 5th century Brythonic Christian chieftain. 

The last church was demolished in 2000 (built in 1850) due to subsidence. There had been 2 other churches built on the same site.

The school buildings were also built at the same time as the church. The school was closed in 1973 but the buildings remain in use as a Church and a community centre.

During the middle ages the area lay in the ‘Cantref of Iscoed’ and was briefly under Anglo-Norman control between 1110 and 1136.  The manor and Lordship of Llandygwydd  as well as the lands of Llwyndyrys were part of the Bishop of St. David’s property.

The area is rich in hitorical evidence with 54 records of archaeological sites including: medieval earthworks, motte and bailey, iron age hill forts and medieveal holy wells (Ffynnonddewi and Ffynnoncripil).

The present day village consists of a mixture of old and new housing that developed over the years in an agricultural environment.